क्रिस्मस विश्वभरमा सबैभन्दा बढी मनाइने चाडपर्वहरू मध्ये एक हो। चम्किला बत्तीहरू अनि सजाएर राखिएका रूखहरूदेखि लिएर करोल, भोज र उपहारहरूसम्म, यसले विभिन्न संस्कृति र महादेशका मानिसहरूलाई खुशी दिन्छ। तर उत्सव र चाडपर्वको आकर्षणभन्दा पर एउटा गहिरो, बहुपरत कथा छ, जुन प्राचीन परम्पराहरू, सांस्कृतिक आदान-प्रदान र सयौं वर्षको आध्यात्मिक विकासबाट निर्माण भएको हो। जुन एक पवित्र धार्मिक अनुष्ठानको रूपमा सुरु भएको थियो, समयसंगै त्यो विश्वव्यापी उत्सवमा बदलिएको छ, जसले आस्था, संस्कृति, समुदाय र आनन्दको सुन्दर मिश्रणलाई अनगिन्ती अनौठो तरिकाबाट व्यक्त गर्दछ। यो मार्गदर्शिकाले सम्पूर्ण यात्रा अन्वेषण गर्दछ, क्रिस्मसको इतिहास, यसको प्रथाहरूको उत्पत्ति, र ती परम्पराहरू र तथ्यहरूको विकासलाई उजागर गर्दछ, जसले आज हामी मनाउने चाडपर्वको स्वरूपलाई आकार दिएको छ।
१. क्रिसमस के हो ? एक संक्षिप्त परिचय
क्रिसमस संसारका सबैभन्दा प्रिय पर्वहरूमध्ये एक हो, जुन २५ दिसम्बरमा ईशु ख्रीष्टको जन्मको सम्मानमा मनाइन्छ। यद्यपि यसको जरा इसाई धर्ममा छ, यो आनन्द, आशा र एकताका लागि विश्वव्यापी उत्सव बन्न सक्यो। ऐतिहासिक रूपमा, यो उत्सवले प्रारम्भिक इसाई विश्वासलाई प्राचीन शीतकालीन पर्वहरू जस्तो युल र सैटर्नालियासंग मिलाइएको छ। मध्यरात्रिको प्रार्थनासभा, भोज र शीतकालीन बजार जस्ता परम्पराहरूले यस विविध सांस्कृतिक उत्तराधिकारलाई देखाउँछ। आज, क्रिसमसले करुणा र एकताको सम्झना गराउँछ। धार्मिक अनुष्ठानमार्फत वा पारिवारिक परम्परामार्फत मनाइए पनि, यसले मानिसहरूलाई बिस्तारै बस्न, फेरि जोडिन र दया बाँड्न प्रेरणा दिन्छ, जसले गर्दा यो केवल पात्रोको एक मिति मात्र रहँदैन।
२. प्राचीन जरा: इसाई धर्मअघि क्रिसमसको उत्पत्ति र उत्सव:
येशूको जन्मभन्दा धेरै अघि, प्राचीन सभ्यताहरू (२१–२२ दिसम्बर), वर्षको सबैभन्दा छोटो दिन, वरिपरि मौसमी पर्व मनाउँथे। यी उत्सवहरू सूर्यको फर्किने र त्यसबाट आउने आशाको प्रतीक थिए। यिनीमध्ये केही प्रमुख उत्सवहरू थिए: •युल (उत्तर यूरोप) – सूर्यलाई स्वागत गर्न दाउरा बालिन्थे। •स्याटर्नालिया (रोम) – दावत, उपहार र उल्लासले भरिएको हप्ताभरको पर्व • सोल इन्भिक्टस (रोम) – “अजेय सूर्य” को उत्सव।
यी उत्सवहरूमा त्यस्ता धेरै तत्त्वहरू समावेश थिए जुन हामी आज क्रिसमससँग जोड्छौं, जस्तै: • भोज-भतेर गर्ने, • उपहारको आदान–प्रदान गर्ने, • सधैं हरियो बिरुवाबाट सजावट गर्ने, • बत्ती बाल्ने, • गीत गाउने र सामूहिक आनन्द मनाउने।
प्रारम्भिक इसाई पर्वहरूको प्रभाव:
जब इसाई धर्म रोमन साम्राज्यमा फैलिरहेको थियो, तब प्रारम्भिक इसाईहरूले प्रायः आफ्ना धार्मिक अभ्यासहरूलाई पहिले नै प्रचलित परम्परासँग मिश्रण गर्थे। यो एक स्वाभाविक सांस्कृतिक प्रक्रिया थियो, जसले नयाँ धर्मलाई ती मानिसहरूसंग जोड्न मद्दत गर्यो जो पहिलेदेखि शीतकालीन पर्वहरू पालन गर्ने बानी बसिसकेको थियो।
यस्तै मिश्रणले क्रिस्मसको उत्पत्ति एक इसाई पर्वको रूपमा आकार दिनको आधार तयार पारेको हो।
३. येशूको जन्म: ऐतिहासिक र बाइबल सन्दर्भ
के येशू साँच्चिकै दिसम्बर २५ मा जन्मिएका थिए ?
ऐतिहासिक रूपमा, येशूको सही जन्मदिनको कुनै स्पष्ट रेकर्ड छैन। बाइबलमा येशूको बेथलहममा जन्मको वर्णन पाइन्छ, तर यसमा दिन वा महिना उल्लेख गरिएको छैन। बाइबललाई हेर्दा येशूको जन्मबारे चारजना भविष्यवक्ताहरू मत्ती, लूका, मर्कूस अनि यूहन्नाले येशू जन्मनुभन्दा चारसय वर्षअघि गरेको भविष्यवाणी गरिएको उल्लेख छ। चारै भविष्यवक्ताहरूको भविष्यवाणी यति मात्रै लेखिएको छः हिउँदोको ठिहिराउने समय थियो, गोठालाहरू राति आगो बालेर तापिरहेका थिए, त्यसैबेला येशूको जन्म गाईको गोठमा भएको थियो। तर दिसम्बर २५ मा जन्मिएका थिए भनेर कतै उल्लेख छैन। जस्तै
मुख्य रुपमा चार भविष्यवक्ताहरूमध्ये एक मत्तीले यस्तो उल्लेख गरेका छन्-हेर, कुँवारी गर्भधारण गर्नेछिन् र छोरा जन्म दिनेछिन्। र उनीहरू उसका नाम इम्मानुएल राख्नेछन्, जसको अर्थ हुन्छ: परमेश्वर हाम्रा साथमा। मत्ती १:२३ यसरी नै अन्य तीन भविष्यवक्ताहरू लूका, मर्कूस र यूहन्नाले पनि येशू ख्रीस्ट आउने सूचना मात्रै दिएका छन्। मितिहरू भने उल्लेख गरेका छैनन्।
अङ्गरेजी ईश्ववी येशू जन्मेकोदेखि थालिएको भनिन्छ। यदि त्यस्तो हो भने येशू अङ्गरेजी महीनाको १ जनवरीमा जन्मिएका हुनु पर्ने हो। किन उनको जन्मदिन दिसम्बर २५ भएको मानिन्छ। वास्तवमा प्रारम्भिक क्रिश्चियनहरूले उनको जन्मलाई विभिन्न समयमा मनाउँथे, तर अन्ततः चौथो शताब्दीमा पोप ज्युलियस प्रथमले आधिकारिक रूपमा २५ दिम्बरलाई क्रिसमस दिन घोषणा गरे। यसरी क्रिसमस २५ दिम्बरको परम्परा बस्दै गयो, जुन अब विश्भरि नै पालन गरिन्छ। तर विश्भरि यस्ता ख्रीस्तीय परिवारहरू पनि छन्, जसले भव्यरुपमा मन्डलीहरू पनि छन्, जसले क्रिसमस वा २५ दिम्बरलाई पर्वको रुपमा मान्दै मान्दैनन्। उनीहरूका अनुसार येशू ख्रीस्तको जन्म प्रत्येक दिन पालन गर्नपर्छ।
जे होस् क्रिसमस पालन गर्नेहरूद्वारा २५ दिसम्बर किन छनोट गरियो ? यसका दुई मुख्य कारण थिए:
१. प्रतीकात्मक अर्थ: शीत ऋतुले संसारमा प्रकाश फर्कने प्रतीक थियो, र यसले येशूलाई “संसारको प्रकाश” मान्ने आध्यात्मिक धारणा मेल खान्छ। २. सांस्कृतिक मेल:
सैटर्नालिया जस्ता वर्तमान पर्वहरूसँग यो उत्सव जोड्दा मानिसहरूले नयाँ परम्परालाई अपनाउन सजिलो भयो। यसरी, क्रिसमसको इतिहास आध्यात्मिक र सांस्कृतिक—दुवै दृष्टिले अत्यन्त महत्वपूर्ण छ। ४. मध्ययुगमा क्रिसमस कसरी विकास भयो ?
मध्ययुग (५औँ देखि १५औँ शताब्दी) ले यो हर्षपूर्ण र भव्य पर्वलाई आजको स्वरूपमा ढाल्न महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो। यस अवधिमा, सरल धार्मिक अनुष्ठान बिस्तारै आध्यात्मिकता, सामुदायिक मेलजोल, भोज-भतेर। ५. क्रिसमसका प्रतीक र परम्पराहरूको विकासः यो पर्व सुन्दर प्रतीकहरूले भरिएको छ, तारा, रुख, घण्टा, माला, मैनबत्ती र प्रिय सान्ता क्लज। यी सबै परम्पराहरूको लामो र रोचक इतिहास छ।
मौसमसँग सम्बन्धित धेरै प्रतीकहरू अचानक प्रकट भएनन्; ती शताब्दीकै विकासमा आएका हुन्, जसमा प्राचीन शीतकालीन पर्व, प्रारम्भिक क्रिश्चियन अभ्यास र विश्वभरिका सांस्कृतिक कथाहरूको प्रभाव परेको थियो। यी प्रतीकात्मक परम्पराहरू समयसँगै अझ समृद्ध भए, जसले पर्वलाई अझ अर्थपूर्ण बनायो।
१. क्रिसमस वृक्ष
प्राचीन पगेन परम्पराबाट उत्पन्न, सदाबहार रूखहरू जाडो समयमा जीवनको प्रतीक थिए। १६ औं शताब्दीमा जर्मनहरूले सजाइएको क्रिसमस वृक्षलाई अपनाए, र १९ औं शताब्दीमा यो इङ्गल्याण्ड र अमेरिका सम्म फैलियो। 2. सान्ता क्लजः आधुनिक सान्ता क्लजको विकास यसबाट भयो। 3. क्रिसमस उपहार, उपहार टोक्रीः
• ४ औं शताब्दीका बिशप सेण्ट निकोलस, जो आफ्नो दयालुता र उपहार दिनका लागि प्रसिद्ध थिए। • डच कथा “सिंटर क्लास” • भिक्टोरियन युगका लेखक, कवि र कलाकार
उपहार दिने परम्परा ती उपहारहरूको प्रतीक हो जुन तीन बुद्धिमान व्यक्तिहरू (म्याजी) ले बालक येशूलाई दिएका थिए। समयसँगै, यो जाडो अन्त्यका उपहार परम्परासँग मिलेर उत्सवको मुख्य हिस्सा बनेको छ।
४. क्रिसमसको तारा
यो बेथलहेमको त्यो ताराको प्रतीक हो जसले बुद्धिमान व्यक्तिहरूलाई मार्ग देखायो।
५. मिस्लेटो र होली
यी बोटबिरुवाको प्रयोग प्राचीन जाडो पर्वहरूमा हुन्थ्यो, र पछि यसलाई आशिर्वाद र सुरक्षा प्रतीकको रूपमा अपनाइयो।
यदि तपाईं चाहेमा, म यसलाई एउटै अनुच्छेदमा पनि दिन सक्छु वा ब्लॉग-मैत्री ढाँचामा परिवर्तन गर्न सक्छु। सकता हूँ।
६. संसारभरि क्रिसमसको उत्सव
यद्यपि यो पर्व मुख्य धार्मिक विश्वासबाट सुरु भएको थियो, यसको उत्सव मनाउने शैली संसारभरि सुन्दर रूपमा फरक हुन सक्छ। प्रत्येक क्षेत्रले आफ्नै विशिष्ट रीति-रिवाज, परम्परा र सांस्कृतिक स्पर्श जोड्दछ, जसले येशूको जन्मसँग सम्बन्धित आनन्द र श्रद्धाको अनौठो अभिव्यक्ति सिर्जना गर्दछ। आज, क्रिसमस संसारभरि विभिन्न तरिकाले मनाइन्छ। प्रत्येक क्षेत्रले आफ्नै संस्कृति, परम्पराहरू र रिवाजहरूसँग यस उत्सवलाई जोडेर यसलाई विविध र अत्यन्त अर्थपूर्ण बनाउँछ।
युरोप: मध्यरात्रि मास (प्रार्थना सभा), जन्मदृश्य, उत्सव बजार र परम्परागत भोजन सामान्य छन्।
संयुक्त राज्य अमेरिका: यहाँ बत्ती, परेड, स्टकिङ्ग, र पारिवारिक भेटघाट मुख्य छन्।
भारत: केरल, गोवा र महाराष्ट्र जस्ता राज्यहरूमा चर्च सेवा, सामुदायिक भोजन र केकसहित उत्सव मनाइन्छ, जुन स्थानीय संस्कृति र क्रिश्चियन परम्पराहरूको सुन्दर मिश्रण हो। भारतमा धेरै गैर-ईसाई परिवारहरूले पनि सिँगार, उपहार दिने, केक र सामुदायिक भेटघाटसँग क्रिसमस मनाउँछन्। पर्वका खानपिन र मिठाइहरू पनि यस मौसमको महत्वपूर्ण हिस्सा बनेका छन्।
७. क्रिसमसको आध्यात्मिक महत्वः
प्रकाश, सजावट र उत्सवको हल्ला-धुलो बाहेक, क्रिसमसले गहिरो आध्यात्मिक अनुभूति बोकेको छ जसले शताब्दीयौंदेखि लाखौं मानिसहरूलाई प्रेरित गरिरह्यो। यो येशू मसीहको जन्मको प्रतीक हो, एउटा यस्तो क्षण जसले आशा, प्रेम, करुणा र दिव्य अनुग्रह देखाउँछ, र जसको सन्देश प्रत्येक “मेरो क्रिसमस” शुभकामनामा गुञ्जन्छ। यो पर्वले हामीलाई हाम्रा मूल्यहरूबारे विचार गर्न, विश्वाससँग पुनः जडान हुन र हाम्रो दैनिक जीवनमा दया अपनाउन प्रेरित गर्छ। सारमा, क्रिसमसको आध्यात्मिक महत्व मानवतालाई शान्ति, नम्रता र कृतज्ञतासँग एकजुट हुन प्रेरणा दिन्छ।
उत्सव बाहेक, यो पर्वले गहिरो आध्यात्मिक अर्थ बोकेको छ:
• यसले येशू मसीहको जन्मको सम्मान गरिरहेछ, जो प्रेम, शान्ति र करुणाको प्रतीक हुन् • यसले दया, बाँड्न र क्षमा गर्न प्रोत्साहित गर्छ। • यसले मानिसहरूलाई आशा र दिनको महत्व सम्झाउँछ।
विश्वास गर्नेहरूको लागि, क्रिसमस प्रार्थना, आत्म-चिन्तन, परिवार र विश्वाससँग पुनः जडान हुनको समय हो।
८. क्रिसमसका रोचक तथ्यहरू
यो पर्व आनन्द, परम्पराहरू र हृदयस्पर्शी कथाहरूले भरिएको छ, तर यससँग धेरै अचम्मका र कम ज्ञात तथ्यहरू पनि जोडिएका छन् जसले यसको इतिहासलाई अझ आकर्षक बनाउछ, प्राचीन रीतिरिवाजहरू र अप्रत्याशित उत्पत्तिबाट लिएर आधुनिक सांस्कृतिक प्रभावहरूसम्म। यी जानकारीहरूको अन्वेषण गर्नुले यस पर्वको समृद्ध विरासतमा रमाइलो र गहिरो बुझाइ थप्छ। यहाँ केही कम ज्ञात तथ्यहरू छन् जसले क्रिसमसको इतिहासलाई समृद्ध बनाउँछ:
१. पहिलो दर्ता गरिएको क्रिसमस उत्सव 336 ईस्वीमा रोममा मनाइएको थियो।
२. कहिलेकाहीँ इंग्ल्याण्ड र अमेरिकाका केही भागहरूमा कडा धार्मिक विश्वासका कारण क्रिसमसमा प्रतिबन्ध लगाइन्थियो।
३. सान्ता क्लॉजको आधुनिक छवि केवल 20औँ शताब्दीमा विश्वव्यापी लोकप्रिय भयो।
४ . विश्वको सबैभन्दा अग्लो क्रिसमस वृक्ष अमेरिकाको सिएटलमा २२१ फिटको थियो।
१. “जिंगल बेल्स” मूलतः क्रिसमसको लागि होइन, तर थ्यान्क्सगिभिङको लागि लेखिएको थियो।
२. “Xmas” शब्द अपमानजनक होइन—“X” यूनानी अक्षर “Chi” बाट आउँछ, जसको प्रयोग “Christ” को लागि गरिन्छ।
९. आधुनिक समयमा क्रिसमस: परम्पराहरू कसरी निरन्तर विकसित हुँदैछन्।
क्रिसमसले बिस्तारै बदलिंदो संस्कृतिहरू, जीवनशैलीहरू र विश्वव्यापी प्रभावहरूसँग आफूलाई अनुकूल बनाएको छ, जसले यसलाई मनाउने नयाँ तरिकाहरू जन्माएका छन्, जबकि यसको कालातीत भावना त कायम छ। क्यारोल गीत गाउनु, उपहार दिनु र पारिवारिक भेटघाट जस्ता परम्परागत परम्पराहरू अहिले प्रविधि, सिर्जनात्मकता र सांस्कृतिक आदानप्रदानबाट आकार लिएका आधुनिक अभ्यासहरूसँग सह-अस्तित्वमा छन्।
आज यो उत्सव प्राचीन जाडो ऋतुका परम्पराहरू, इसाई विश्वासहरू, आधुनिक संस्कृति र विश्वव्यापी प्रभावहरूको सुन्दर मिश्रण देखाउँछ, जसले यसका उत्सव भावलाई अझ समृद्ध बनाउँछ। यस विकासले environment-friendly रुखहरू, डिजिटल उपहार, अनलाइन उत्सव संगीत कार्यक्रमहरू, न्यूनतम सजावट र पारिवारिक शैलीका घरेलु उत्सवहरू जस्ता नयाँ प्रवृत्तिहरू पनि प्रस्तुत गरेका छन्। यी सबै कुराहरूले मिलेर देखाउँछन् कि क्रिसमस कसरी निरन्तर विकसित हुँदैछ, तर अझै पनि खुशी, आशा र एकता जस्ता मूल्यमान्यताहरू कायम राख्छ जुन यसलाई परिभाषित गर्छन्। परिवर्तनहरू हुँदा-हुँदा पनि, उत्सवको मूल आशा, करुणा र खुशी अपरिवर्तित रहन्छ।
गिफ्ट बास्केटक्रिसमस (Christmas) विश्वभरमा मनाइने एउटा महत्वपूर्ण र पवित्र पर्व हो। यो मुख्य रूपमा ख्रीष्ट धर्मसँग सम्बन्धित छ, तर अहिले सम्पूर्ण विश्वका विभिन्न समुदायहरूले यसलाई खुशी र उल्लासका साथ मनाउँछन्। क्रिसमसको पर्व ईसा मसीहको जन्मदिन, अर्थात् २५ डिसेम्बरमा मनाइन्छ। यस दिनको महत्त्व केवल धार्मिक मात्र होइन, सांस्कृतिक र सामाजिक पनि छ। यो दिन प्रेम, भा
इचारा, र दया जनाउने प्रतीक हो।।
-रुबेन गुरूङ
तकभर चियाबारी, दार्जीलिङ।
