विश्व मञ्चमा प्रविधि अनि रक्षा क्षेत्रमा आत्मनिर्भर भारत

हाम्रो देश भारतले रक्षा, अन्तरिक्ष अनि प्रविधि क्षेत्रमा ऐतिहासिक सफलता हासिल गरेको छ। भारतीय जनता पार्टीको सत्तासीन मोदी सरकारको नेतृत्वमा देश आत्मनिर्भर हुँदैछ अनि विश्व मञ्चमा आफ्नो स्थिति दह्रिलो पारिरहेको छ।
वितेको एक दशकमा, भारतले विश्वस्तरमा आफ्नो स्थिति पूर्ण रूपमा परिवर्तन गरेको छ। एक समय थियो जब भारतलाई विकासशील देशको रूपमा हेरिन्थ्यो, तर अब यो प्रविधि, रक्षा अनि अन्तरिक्षजस्ता क्षेत्रमा आफ्नो बलियो पहिचान बनाउन सफल भएको छ। प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको सरकारले ‘आत्मनिर्भर भारत’ र ‘मेक इन इंडिया’ जस्ता पहलहरू सुरु गरेर देशलाई स्वदेशी प्राविधिक विकासको दिशामा अघि बढाएको छ। यी पहलहरूको अन्तर्गत भारतीय अनुसन्धान र सार्वजनिक-निजी साझेदारीहरूलाई प्रोत्साहित गरिएको छ, जसको परिणामस्वरूप भारत अब केवल एक साझेदार मात्र होइन, एक पेससेटरको रूपमा पनि उदाइरहेको छ।
रक्षा क्षेत्रमा ऐतिहासिक उपलब्धिहरूको बारेमा हेर्ने हो भने भारतको रक्षा क्षेत्र अब संसारभरि उच्चतम प्राविधिक क्षमताहरूको साथमा एक बलियो दावेदार बनिसकेको छ। रक्षा अनुसन्धान तथा विकास संगठन डीआरडीओ र मोदी सरकारको स्वदेशीकरणमा जोड दिँदा भारतले धेरै महत्वपूर्ण रक्षा प्रविधिहरूमा सफलता प्राप्त गरेको छ। हालै, भारतले लेजर-आधारित निर्देशित ऊर्जा हतियार प्रणालीको परीक्षण गर्यो, जसले अमेरिक, रुस र चीन पछि ती चार देशहरूमध्ये एक बन्न सफल भएको छ जोसँग यो प्रविधि छ। यसका साथै, यो वर्षभित्र भारत सक्रिय-चिसो स्क्रामजेट परीक्षण गर्ने देशहरूमा समावेश हुनेछ, जुन हाइपरसोनिक मिसाइलहरूको लागि महत्वपूर्ण छ।
भारतले 2024 मा आफ्नो पहिलो लामो दूरीको हाइपरसोनिक मिसाइलको परीक्षण गर्यो, जुन आवाजको गतिभन्दा पाँच गुणा अघि जान सक्षम छ र आणविक र परम्परागत हतियार दुवै लिएर जान सक्छ। भारतको MIRV (Multiple Independently Targetable Re-entry Vehicle) प्रविधिमा सफलता यसको सामरिक शक्तिलाई अझ बढाएको छ। 2023 मा, भारतले एक समुद्री ब्यालिस्टिक मिसाइल रक्षा प्रणालीको सफल परीक्षण गर्यो, जसले प्रमाणित गर्छ कि अन्तरिक्षमा भारतको नयाँ उचाइयाँ
कति छ भनेर। भारतको अन्तरिक्ष कार्यक्रम अब विश्वका सबैभन्दा अग्रणी कार्यक्रमहरूमध्ये एक बनिसकेको छ। भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान संगठन (ISRO) ले थुप्रै महत्वपूर्ण मिशनहरूमा सफलता प्राप्त गरेको छ, जुन केवल भारतका लागि मात्र नभई सम्पूर्ण विश्वका लागि पनि एउटा महत्वपूर्ण उपलब्धि सावित भएको छ।
2023 मा, भारतले पहिलो पटक चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा सफल ल्यान्डिङ गरेको थियो। यसो गर्न सफल देशको रूपमा भारत चौथो देश बन्यो, र यो ऐतिहासिक उपलब्धि थियो।
ISRO ले 2022 मा क्रायोजेनिक इन्जिन निर्माणमा सफलता प्राप्त गर्यो, र यस क्षेत्रमा भारत विश्वको चौथो देश बन्यो। वर्ष 2017 मा, ISRO ले एउटै मिशनमा 104 उपग्रहहरू सफलतापूर्वक प्रक्षेपण गरी विश्व रेकर्ड बनाएको थियो। यी सफलताहरूको कारण भारतको स्थान अन्तरिक्ष कार्यक्रमहरूमा अब विश्वव्यापी मान्यता प्राप्त छ, र यसले प्रमाणित गर्दछ कि भारतको अन्तरिक्ष उद्योग अब सम्पूर्ण विश्वसँग प्रतिस्पर्धा गर्न तयार छ।
यसै गरी सेमीकन्डक्टर र क्वान्टम प्रविधि क्षेत्रमा भारतको नयाँ दिशा
भारत अब सेमीकन्डक्टर र क्वान्टम कम्प्युटिङ जस्ता अत्याधुनिक प्रविधि क्षेत्रमा पनि आफ्नो उपस्थिती दर्ज गराइरहेको छ। ‘सेमीकन इंडिया’ अन्तर्गत भारतले सेमीकन्डक्टर निर्माणको क्षेत्रमा कदम राखेको छ, र यहाँ विश्वव्यापी प्रविधि कम्पनीहरूले लगानी गरिरहेका छन्। यो भारतलाई एक प्रमुख सेमीकन्डक्टर निर्माण केन्द्रको रूपमा स्थापित गर्न महत्वपूर्ण कदम हो। यसबाहेक, भारतले 2020 मा राष्ट्रिय क्वान्टम प्रविधि र अनुप्रयोग मिशन (NMQTA) सुरू गरेको थियो, जसअन्तर्गत 6,000 करोड रुपैयाँभन्दा बढीको लगानी गरिएको छ। यसको उद्देश्य क्वान्टम कम्प्युटिङ क्षेत्रमा विश्वका प्रमुख देशहरू, जस्तै चीन र अमेरिका, सँग प्रतिस्पर्धा गर्नु हो।
स्वदेशी प्रविधिमा भारतको सफलताको मार्गलाई अध्यययन गर्दा भारतको प्राविधिक सफलता अब केवल एक आकांक्षा मात्र होइन, वास्तविकता बनेको छ। मोदी सरकारले देशको विकासका लागि स्वदेशी प्रविधिलाई प्रवर्द्धन गर्न र यसलाई विश्व स्तरमा प्रतिस्पर्धी बनाउन लगातार प्रयास गरेका छन्। अब भारत केवल एक प्राविधिक उपभोक्ता मात्र होइन, प्राविधिक निर्माता पनि बनेको छ, जसले आफ्ना उत्पादन र सेवाहरूसंगै सम्पूर्ण विश्वमा स्थान बनाउँदैछ। यस दिशामा, भारतले मात्र रक्षा र अन्तरिक्ष क्षेत्रमा विशिष्ट सफलता प्राप्त गरेको छैन, तर अब यो सेमिकन्डक्टर, क्वान्टम कम्प्युटिङ र अन्य उदाउँदो क्षेत्रमा पनि शक्तिशाली दावेदार बनेको छ। यससँगै, भारतको उद्देश्य मात्र विश्व स्तरमा आफ्नो पहिचान बनाउनु होइन, तर ‘विश्वगुरु’को रूपमा भारतको स्थिति पनि सुदृढ गर्नु हो। भारत अब केवल एक विकासशील देश मात्र होइन, तर एक विश्वव्यापी शक्ति रूपमा उदाएको छ। रक्षा, अन्तरिक्ष, र प्रविधि क्षेत्रमा गरिएको प्रगतिसँगै, भारतले आफ्नो क्षमता प्रदर्शन गरिरहेको छ। यस परिवर्तनले भारतलाई मात्र आर्थिक दृष्टिले होइन, विश्वव्यापी रणनीतिक दृष्टिले पनि एक सशक्त र निर्णायक शक्ति बनाएर अघि सारिरहेको छ।।